यस वर्ष नेपालसहित दक्षिण एसियाका अधिकांश भागमा औसतभन्दा बढी वर्षा हुने प्रक्षेपण साउथ एशियन क्लाइमेट आउटलुक फोरमले गरेको छ । एप्रिल अन्तिम साता भारतको पुणेमा सम्पन्न विभिन्न देशका मौसमविद्हरू सहभागी सत्रले दक्षिण एसियाका उत्तरी, दक्षिणी, पूर्वी र उत्तरपूर्वी भागका केही भागमा भने औसत वा त्यसभन्दा केही कम वर्षा हुन सक्ने जनाएको छ ।
लामो अवधिको प्रक्षेपण भएकाले यसमा मात्रा उल्लेख नगरीकनै सामान्य रूपमा कस्तो अवस्था रहनेछ भन्ने बताइने गरिन्छ–उक्त प्रक्षेपण गर्ने बैठकमा सहभागी जल तथा मौसम विज्ञान विभागका मौसमविद सुदर्शन हुमागाईँ भन्छन् । “एप्रिल महिनामा विभिन्न मोडलहरूले दिएका नतिजाका आधारमा यस्तो प्रक्षेपण गरिएको हो । मध्य मेपछि पुनः एकपटक पछिल्लो डेटालाई अद्यावधिक गरेर हामी हाम्रो पूर्वानुमान सुधार्छौँ । त्यसबेला सम्भावित परिस्थिति केही फरक पनि हुन सक्छ ।
यस क्षेत्रीय प्रक्षेपण दक्षिण एसिया भेगका सार्क सदस्य एवं म्यान्मारसहितका नौ देशका राष्ट्रिय जल तथा मौसम विज्ञान निकायहरूले अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञहरूको सहयोगमा तयार पारेका हुन् । गत वर्षको १२५ दिन लामो मनसुनमा नेपालमा १२२ प्रतिशत अर्थात् १६७०.७ मिलिलिटर वर्षा भएको थियो । त्यो सामान्य अवस्थाको मनसुनभन्दा १३ दिनले बढी थियो । राष्ट्रसङ्घीय मौसम निकाय डब्ल्यूएमओले विगत पाँच वर्षयता विश्वव्यापी रूपमा मौसम पूर्वानुमान गर्ने निकायका विवरणलाई क्षेत्रीय रूपमा विश्लेषण र विभाजन गर्दै सार्वजनिक गर्ने नीति अन्तर्गत यस्ता प्रक्षेपण हुने गरेका छन् ।
मौसमविद्हरूका अनुसार दक्षिण एशियामा मनसुनलाई मुख्यतया असर गर्ने प्रणाली प्रशान्त महासागरमा देखिने एल निन्यो र ला निन्या हो । पुणेको उक्त बैठकमा सहभागी नेपालको तर्फबाट सहभागी मौसमविद् सुदर्शन हुमागाईँ भन्छन्, “यस्तो पूर्वानुमान गर्ने क्रममा प्रशान्त महासागरमा एल निन्योको अवस्था के हुन्छ भनेर हेर्ने गर्छौँ । हाल प्रशान्त महासागरमा तटस्थ खालको एल निन्यो सदर्न असिलेशन (ईएनएसओ) को अवस्था व्याप्त छ ।
विश्वव्यापी जलवायु मोडल पूर्वानुमानको आधारमा मनसुनका बेला भूमध्यरेखीय प्रशान्त क्षेत्रमा प्रचलित यस्तो तटस्थ अवस्था नै रहिरहने सम्भावना रहेकोमा विज्ञहरूबीच बलियो सहमति रहेको उक्त फोरमले जनाएको छ । समुद्री पानी सामान्यभन्दा बढी तात्ने अवस्थालाई एल निन्यो भनिन्छ भने समुद्री पानी औसतभन्दा चिसो हुने अवस्थालाई ला निन्या भनिन्छ । “एल निन्यो सदर्न असिलेशन तटस्थ छ अर्थात् त्यो एल निन्यो वा ला निन्यो केही होइन भन्नुको अर्थ प्रशान्त महासागरमा बलिया सङ्केतहरू देखिएनन् भन्ने हो,“ उनी भन्छन् । “अघिल्लो वर्ष हामीले ला निन्या हुन्छ भन्ने अनुमान गरेको भए तापनि त्यो तटस्थ नै अवस्थामा बस्यो। तर त्यस अवस्थामा पनि नेपालमा सरदरभन्दा बढ्ता नै वर्षा भएको थियो।“
त्यसैले विगत चार–पाँच दशकको अनुभवका आधारमा तटस्थ नै हुने अवस्थाबीच कि सरदर वा सरदरभन्दा बढी वर्षा हुने प्रवृत्तिलाई पछ्याएर उक्त प्रक्षेपण गरिएको बताइएको छ । २०८१ सालको मनसुनमा नेपालमा सरदरभन्दा २२ प्रतिशत बढ्ता पानी परेको थियो । दक्षिण एशियाको समग्र प्रक्षेपण गर्दा विभिन्न तीनवटा कारणलाई आधार मानिने भए तापनि नेपालको मनसुनी वर्षाका लागि एल निन्यो र ला निन्या अवस्थाको प्रभाव सबैभन्दा उच्च हुने मौसमविद्हरू बताउँछन् । विश्वभर क्षेत्रीय प्रक्षेपणहरू प्रचलित विश्वव्यापी जलवायु अवस्था, राष्ट्रिय स्तरको पूर्वानुमान र विश्वभरका विभिन्न जलवायु पूर्वानुमान निकायहरूबाट भएका पूर्वानुमानको विज्ञहरूबीच मूल्याङ्कन भएर सार्वजनिक गरिन्छन । यस पटक बर्खायाममा एल निन्योको अवस्था रहिरहँदा न्यूनतम तापक्रम सरदरभन्दा बढ्ने पूर्वानुमान समेत गरिएको हो । त्यसैगरी हिन्द महासागरको डाइपोल (आईओडी) एवं उत्तरी गोलाद्र्धमा जम्मा हुने हिउँजस्ता पक्षको सम्बन्ध समेत मनसुनसँग जोडिएको हुन्छ ।
